کاربرد فیلترها
فیلتر ها صفحاتی از جنس شیشه پلاستیک یا ژلاتین هستند که در مقابل لنز قرار داده میشوند تا باعث تغییراتی در کیفیت نور شوند.استفاده ازپارهای از آنها در عکاسی جدی ضروری است اما استفاده نکردن از تعداد زیادی از آنها هیچ تغییریدر کیفیت عکس شما نخواهد داشت. این گونه فیلترها چندان واجب و ضروری نیستند. در استفاده کردن از فیلتر ها باید هم محتاط بود و هم دقیق.
در مورد نکته اول باید گفت
که هوس خرید فیلتر بیشتر، چیزی است که عده ای با دیدن عکسهای زیبا و رنگی بروشور های کارخانه های سازنده ی فیلتر، تحریک و خریدار هر چه بیشتر فیلترها میشوند. در صورتیکه ممکن است هر کدام از آنها در سال یک یا دو بار و شاید هم هیچگاه مورد استفاده واقع نشود. این مسئله بخصوص در مورد فیلترهای جلوههای ویژه صادق است.
اما در مورد نکته دوم باید در نظر داشت که هر چیزی در جلوی لنز قرار میگیرد باعث انکسار جذب و افت نور میشود و از اینرو در نور سنجی دوربین و میزان نور درست به فیلم تاثیر میگذارد. وظیفه عکاس این است که این کمبود و اختلاف نور را محاسبه و جبران کند.
هر فیلتر دارای یک فاکتور است که بیان گر ضریب افت یا تاثیر فیلتر بر روی نور است و باید در محاسبات منظور شود. به عنوان مثال اگر نور سنجی از یک صحنه برابر 16/f و S 125 باشد و شما بخواهید از یک فیلتر پولار ایزر با فاکتور 2 که معمولا به صورت X2 نوشته میشود استفاده میکنید باید مقدار نور دهی به دوربین را در حال استفاده از فیلتر دو برابر کنید. یعنی یا دیافراگم را بازتر کنید وروی 11/f بگذارید و یا سرعت شاتر را نصف و S 60 کنید چرا که فیلتر پولارایز با فاکتور دو باعث میشود که مقدار نور به اندازه50% افت کند. اگر چند فیلتر روی دوربین بسته شده باشند باید فاکتور های آنها را در هم ضرب کرد و فاکتور نهایی را در محاسبات منظور کرد. اگر فاکتور نهایی X4 باشد دو پله و اگر X8 باشد باید سه پله دیافراگم را بیشتر باز کرد. برای فهمیدن فاکتور هر فیلتر باید به بروشور های راهنمای فیلتر مربوطه مراجعه کرد.
اما اگر دور بین شما مجهز به نور سنجی از درون لنز یا TTL باشد نور سنج این افت و تغییر نور را محاسبه و مقدار نور لازم را به شما نشان خواهد داد و احتیاج به هیچ گونه محاسبهای جهت استفاده فیلتر ها از سوی عکاس نیست. چند نمونه از فیلترهای معروف و مورد احتیاج به این ترتیب هستند.
فیلتر UV
جو زمین همیشه حاوی مقداری اشعهUV یا ماورا بنفش است که از خارج کره زمیت وارد آن میشود. هر چه در جو بالاتر برویم مقدار این اشعه بیشتر میشود. طوری که 1000 متر بالا رفتن در ارتفاع بالا دو برابر شدن UV میشود. از این رو در ارتفاعات کوهستانی این اشعه بسیار بیشتر از نقاط کم ارتفاع یا شهری است.
اشعهUV با چشم قابل رویت نیست اما فیلم دوربین میتواند آنرا ببیند. اگر صاحب عکسهایی هستید که علیرغم رعایت کلیه نکات عکاسی گوشه ای از آن مانند یک تکه ابر سفید شده است به معنی نفوذ اشعه UV به دوربین شما است. جهت جلو گیری از چنین اتفاقاتی ازفیلتر UV استفاده میشود. این فیلتر از جنس شیشه و شفاف و غیررنگی است و از رایجترین و ارزان ترین فیلترهای موجود است. با استفاده از آن میتوانید مطمئن شوید که اشعهUV توسط این فیلتر جذب و به درون دوربین راه پیدا نخواهد کرد. همچنین فیلتر UV تا حدی باعث نفوذ در مه و آلودگی هوا میشود
فیلتر UV تاثیری روی رنگ و نور دهی به عکس ندارد واز این رو به عنوان یک فیلتر محافظ لنز هم به کار میرود. اصولا جهت جلو گیری از نفوذ گرد و غبار به سطح لنز از ضربه و فشار فیلتر UV میتواند خیلی موثر باشد. اگر فشار و ضربهای از روبه رو به لنز شما وارد میشود که در مورد من بارها و به کرات اتفاق افتاده است در نهایت فیلتر میشکند و باعث نجات و حفظ شیشه لنز میشود و بدین وسیله یک فیلتر چند هزار تومانی باعث نجات لنزی چند ده هزار تومانی میشود. برای هر لنز خود داشته باشید.
فیلتر Skylight
فیلتر اسکای لایت عملکردی مشابه فیلترUV دارد. یعنی میتواند جهت جلوگیری از نفوذ اشعه UV و نفوذ در غبار و مه به کار میرود. این فیلتر یک تون صورتی کمرنگ در عکس ایجاد میکند ولی فیلترUV عمدتا تون آبی کمرنگ در عکس پدید میآورد. علاوه بر این در عکاسی پرتره زیر سایه درختان تون آبی کمرنگی روی پوست ایجاد میشود که فیلتر Skylight میتواند این تون را از بین ببرد و تصویر را تا حدی گرمتر کند. از آن جایی که تاثیر این فیلتر روی عکسها نا چیز است از این فیلتر هم میتوان جهت محافظت لنز استفاده کرد ودائم روی لنز بسته شده بلشد.
فیلتر پولارایزر
نور در همه جهات وبا تمام زوایا حرکت می-کند و به سطح اشیا برخورد میکند و سپس در تمام جهات ممکنه منعکس میشود. اما در سطوح غیر فلزی و مخصوصا آب و شیشه امواج نوری پس از برخورد با سطح آنها فقط در یک جهت انعکاس پیدا میکنند که اصطلاحا میگویند امواج پولاریزه یا قطبی شدهاند. امواج نوری پولاریزه باعث انعکاس روشنایی زننده و کم رنگ شدن جسم میشوند. جهت خنثی کردن این تاثیر از فیلتر پولارایزر استفاده میشود.
فیلتر پولارایزر که از دو صفحه شیشهای متحرک تشکیل شده است مانع و سدی بر سر راه این امواج ایجاد و از ورود آنها به دوربین جلوگیری میکند. هر گاه این فیلتر را جلوی نور خورشید بگیرید و صفحهی جلویی آنرا آهسته بچرخانید متوجه تاثیر این فیلتر در بلوکه کردن امواج نوری پولاریزه خواهید شد. هر چه بیشتر صفحه ی جلویی را بچرخانید متوجه تاثیر بیشتر فیلتر روی امواج پولاریزه خواهید شد در نتیجه میتوان گفت که فیلتر پولارایزر واقعا نور را از یک فیلتر یا صافی میگذراند.
تصاویری که با استفاده از فیلتر پولارایزر گرفته شدهاند واضحتر و دارای غلظت رنگ بالاتری هستند چرا که فیلتر پولارایزر مه و غبار را میشکند و فاصله های دور را واضح به نظر میرساند. بعلاوه این فیلتر میتواند انعکاس تصویر را در شیشه و سطح آب از بین ببرد. مثلا در عکاسی از درون ویترین و یا افراد درون اتومبیل این فیلتر انعکاس سطح شیشه را از بین میبرد و اشیا آن سوی شیشه را واضح نشان میدهد. همین عمل را میتواند در مورد آب انجام دهد. یعنی با چرخاندن صفحه جلویی این فیلتر میتوانید درون و عمق آب رودخانه و کف یک استخر را عکاسی کنید.
یکی دیگر از تاثیرات این فیلتر روی رنگ آبی آسمان است. چنانچه خورشید در سمت راست شما قرار گرفته باشد و زاویه 90 با آسمان داشته باشد از طریق چرخاندن صفحهی جلویی فیلتر میتوانید آسمان را آبی تر کنید. این کار هیچ تاثیری در دیگر نقاط سوژه نخواهد گذاشت اما جهت استفاده آن باید محتاط بود چرا که آسمان خیلی از مواقع به اندازه کافی آبی هست و پر رنگ کردن آن باعث تاریک شدن آسمان میشود طوری که عدهای با دیدن عکس فکر میکنند که عکس در شب گرفته شده است.
این فیلتر در ابتدای صبح و غروب که خورشید در آسمان پائین تر است حداکثر تاثیر را روی عکس میگذارد و باعث وضوح و پر رنگ شدن رنگ های سوژه میشود. فیلتر پولارایزر دارای فاکتورX4 است یعنی در هنگام استفاده از آن دیافراگم باید دو پله بیشتر باز شود و یا شاتر دو پله بیشتر باز شود و یا شاتر دو پله کم تر شود. این کار باعث کم شدن سرعت شاتر میشود و اگر از فیلمهای کند استفاده میشود، حتما باید از سه پایه استفاده کرد.
فیلترهای تعادل رنگ
نور در بهترین مواقع روز دارای حرارتی معادل K 5500 است. اما در تمام طول روز این حرارت را ندارد. در هنگام صبح و عصر حرارت نور به K 2500 میرسد. بعلاوه در روزهای ابری هم کیفیت و حرارت رنگ نور پائین میآید. در زیر نور لامپهای الکتریکی هم رنگ نور عوض میشود و در نتیجه روی فیلم عکاسی تاثیر میگذارد. جهت تصحیح رنگ نور یا ایجاد تعادل رنگ نور و افزایش یا کمتر کردن رنگ نور میتوان از فیلترهای مخصوص این کار استفاده کرد.
این فیلترها به دو گروه عمده تقسیم میشوند: فیلترهای سرد کننده و گرم کننده. گروه اول عمدتاً به رنگ زرد هستند و جهت پایین آوردن حرارت رنگ نور استفاده میشوند. این گروه با شمارههای 85 ، 81 و 80 کدبندی شدهاند و در انواع A ، B و C وجود دارند. به عنوان مثال فیلتر 81C حرارت رنگ را از K 3600 به K 3200تنزل میدهد و جهت گرم نشان دادن رنگ صحنههای اول صبح و یا روزهای ابری مناسب است. فیلترهای گروه 85 جهت فیلمهای نور مصنوعی تولید شدهاند و با فیلمهای معمولی استفاده نمیشوند.
گروه دوم فیلترهای تعادل رنگ از فیلترهایی به رنگ آبی تشکیل شدهاند و دارای کدبندی 80 و 82 و مدلهای A ، B ، C و D هستند. این گروه از فیلترها جهت بالا بردن حرارت رنگ نور استفاده میشوند. مثلاً فیلتر 80A میتواند حرارت رنگ نور را از K 2350 به K 3400 و یا از K 3200 به K 5500 برساند. این تیپ فیلترها برای صحنههای بسیار زرد و گرم درست شدهاند، مثل صحنههای دارای نورپردازی با لامهای هالوژن و یا لامپهای الکترونیکی و یا نور زردرنگ عصرها و صبحها. با استفاده از این فیلترها رنگ زرد نور حذف و تصویر حالت طبیعیتری به خود خواهد گرفت.
فیلترهای تعادل یا تصحیح رنگ هم دراای فاکتور خاص خود هستند و نمونههای پررنگ آنها، فاکتورهای بالاتری دارند و حتماً باید در هنگام استفاده آنها فاکتور فیلتر را در محاسبات منظور کرد. استفاده از این فیلترها جهت تصحیح رنگ در عکاسی رنگی است و تأثیری در عکاسی سیاه و سفید ندارند.
فیلترهای تصحیح رنگ نور لامپ مهتابی
نور لامپ مهتابی، تولید رنگ نامطلوبی روی عکسهایی که در زیر آن گرفته میشوند، میکند. اگر مهتابی از نوع نور روز باشد، یعنی نور آن کمی زرد باشد، تون سبز رنگی در عکس ایجاد خواهد شد و اگر مهتابی نور سفید داشته باشد، تون قهوهای ـ سبزی در عکس به وجود خواهد آمد. جهت از بین بردن این تونهای ناخواسته در مورد لامپ های مهتابی های نور روز فیلتر FL-D و در مورد لامپ های مهتابی سفید فیلتر FL-W به کار میرود.
فیلترهای نیمه رنگی
فیلترهای نیمه رنگی که به Halfgradient مشهور هستند از شیشه هایی که نصف آنها شفاف و نیمه دیگر آنها رنگی است، تشکیل شدهاند. نیمه رنگی آنها به تدریج رنگ فیلتر را به خود میگیرد تا در هنگام استفاده باعث تغییر ناگهانی در عکس نشوند. استفاده عمده از این فیلترها برای پایین آوردن رنگ سفیدی آسمان و یا نشان دادن ابرها به رنگی به غیر از سفید است و یا در صحنه هایی که اختلاف نوری زیادی بین نقاط مختلف وجود دارد، میتوانند این اختلاف را کمتر نمایند.
عکاسی از منظره هایی که آسمان ابری و یا خیلی سفید در آنها وجود دارد، تولید تصاویری نامطلوب میکند و علاوه بر این روشنی بیش از حد ابرها باعث میشود که دریچه دیافراگم را بیشتر ببندیم، در نتیجه سایر نقاط عکس و یا سوژه اصلی در عکس تاریک ظاهر میشوند. با فیلترهای نیمه رنگی میتوان تا حدی از روشنی آسمان کاست و دیافراگم را تا حدی بیشتر باز کرد.
فیلترهای نیمه رنگی در رنگهای مختلفی وجود دارند، اما جهت استفاده آنها باید از رنگی استفاده شود که رنگ غیرطبیعی ایجاد نکنند. به عنوان مثال رنگ ابرها و یا آسمان هیچوقت صورتی نمی شودو در صورتی که دربین این فیلترها این رنگ وجود دارد. فیلتر نیمه رنگی سیاه یا دودی رنگ، بر روی عکس رنگ خاصی ایجاد نمیکند، بلکه مقداری از روشنایی آسمان را کم میکند.
فیلترهای عکاسی سیاه و سفید
فیلم سیاه و سفید، نمیتواند مانند چشم ما و یا فیلم رنگی، رنگها را ببیند و روی خود منعکس کند، بلکه رنگها به صورت تون خاکستری بر روی عکس ظاهر خواهند شد. فیلترها در عکاسی سیاه و سفید، جهت به وجود آوردن و یا تقویت این تونها استفاده میشوند.
در بین فیلترهای این گروه میتوان از فیلتر زرد رنگ K2 که جهت بیشتر کردن کنتراست بین آسمان و ابر به کار میرود نام برد. فیلتر قرمز رنگ 25A کنتراست بین رنگ آبی و سبز را بالا میبرد. فیلتر سبز رنگ X1 میتواند جهت زنده نشان دادن رنگ پوست بر روی فیلم سیاه و سفید به کار رود و بعلاوه میتواند جهت عکاسی منظره تونهای سبزرنگ را به طور مجزا روی فیلم نشان دهد. فیلتر زرد ـ سبز یا XO برای عکاسی پرتره در هوای آزاد و فیلتر نارنجی که جهت بالا بردن کنتراست بین رنگ قرمز و زرد است در صحنه های منظره و یا غروب آفتاب استفاده میشوند.
فیلتر کلوزآپ
فیلترهای کلوزآپ جهت عکاسی از اشیاء بسیار کوچک به کار میروند. عکاسی از اشیاء ریز بدون فیلترهای کلوزآپ فقط بخش خیلی کوچکی از عکس را میپوشاند و جزئیات آنها را دقیق نشان نمیدهد. از طرفی دیگر نزدیک شدن بیشتر به سوژه امکان ندارد و باعث تار شدن تصویر میشود. با بستن فیلترهای کلوزآپ میتوان بیشتر به سوژه نزدیک شد و عکس بزرگتری از ان گرفت.
فیلترهای کلوزآپ را با شمارههای 1، 2، 3 و 4 مشخص میکنند. شماره یک آن برای عکاسی در فاصره 50 تا 100 سانتیمتر، شماره دو فاصله 5/33 تا 50 سانتیمتر، شماره سه فاصله 25 تا 5/33 سانتیمتر و شماره 4 جهت عکاسی در فاصله 19 تا 25 سانتیمتر به کار میروند. میتوان این فیلترها را به صورت دوتایی یا سه تایی و چهار تایی با هم مورد استفاده قرار داد. اگر این فیلترها با هم روی لنز استفاده شوند، باید شماره بالاتر را اول روی لنز سوار کرد و سپس به ترتیب شمارههای پایینتر را روی لنز سوار کرد.
استفاده از فیلتر کلوزآپ عمق میدان را کاهش میدهد. در نتیجه هنگام عکاسی با آنها باید سعی کرد که حتی المقدور دریچه دیافراگم را ببندیم و برای این کار باید سوژه دارای نورپردازی زیادی باشد.
فیلترهای جلوه های ویژه
این گروه از فیلترها، بسیار زیاد هستند و در دسته بندیهای مختلف وجود دارند و فقط تولید جلوهای ویژه بر روی عکس دارند و نداشتن آنها هم باعث خراب شدن و یا پایین آمدن عکسها نخواهد بود.
تأثیر فیلتر ستارهای بر چراغها
دستهای از آنها به فیلترهای منشوری معروف هستند و تصاویری چندتایی از سوژه روی عکس درست میکنند. دستهای دیگر به فیلترهای ستارهای مشهور هستند و در صورت تماس نور خورشید و یا چراغها به آنها، ستارههای گوناگون از دو وجهی تا چند وجهی تولید میکنند. دستهای دیگر فیلترهای رنگی هستند که در گوشه و کنار یا وسط عکس رنگهای مختلفی در کنار و یا دور سوژه ایجاد میکنند. بعضی دیگر سوراخی در وسط خود دارند که به شکل کلید، گل، قلب و ... وجود دارد و تصویر اصلی را درون خود نشان میدهند. بعضی دیگر هم شکل سوژه را به نحوی تغییر میدهند، مثل فیلتر Softner که تصویر را نرم میکند و شکل رمانتیک به آن میدهد و یا فیلتر Diffuser که آن هم تغییراتی در شکل تصویر به شکل نرم کردن آن انجام میدهد.
لیست این تیپ فیلترها شاید پایانی نداشته باشد، چرا که هر چند وقتی فیلترهایی جدید از این دست طراحی و به بازار میآیند. خرید این دسته از فیلترها را باید با دقت و احتیاط انجام داد، چرا که شما میتوانید هزاران و بلکه میلیونها عکس بردارید، بدون اینکه احتیاج به حتی یک عدد از این فیلترها داشته باشید. استفاده از این فیلترها بیشتر تفنن اس تا نیاز.
سیستمهای مختلف فیلتر
فیلترها از نظر فرم و شکل ظاهری خود به دو دسته تقسیم میشوند: فیلترهای پیچی و فیلترهای کشویی. نوع اول سیستم غالب و قدیمی است که فیلترهای این مدل، به دور دهانه لنز پیچ میشوند و از نظر فرم ظاهری هم این فیلترها گرد و مدور هستند. اما سیستم مدل کشویی،چیزی است که اولین بار شرکت فیلتر سازی کوکین Cokin فرانسه اختراع و عرضه کرد. در این سیستم فیلترها به شکل چهارگوش و صفحهای تخت هستند. یک حفلقه گرد و توخالی به عنوان آداپتور به دور لنز بسته میشود. سپس یک قاب نگهدارنده فیلتر به صورت کشویی درون این حلقه قرار میگیرد و در پایان صفحه فیلتر چهارگوش به صورت کشویی درون نگهدارنده فیلتر قرار اده میشود.
این دو سیستم دارای مزایا و اشکالات خاص خود هستند، در سیستم پیچی بستن فیلتر سریعتر انجام میشود و خود فیلتر هم وزن و حجم زیادی ندارد. بعلاوه زمانی که با دوربین عکاسی نمیشود، فیلتر میتواند روی لنز باشد. اما در این سیستم اگر دو یا سه فیلتر را به طور همزمان روی لنز ببندید، در گوشههای عکس لکهای سیاهی ایجاد و عکس را خراب میکند. این حالت بخصوص در لنزهای واید شدیدتر است.
این اشکال به خطای ویگنت Vignette معروف است. نکته آخر اینکه در استفاده از فیلترهای نیمه رنگی Halvgradient نمیتوان مقدار قسمت رنگی فیلتر را پایین و یا بالا برد و مثلاً اگر آسمان تصویر را بپوشاند، نمیتوان تمام آسمان را رنگی کرد.
سیستم فیلترهای کشویی تولید خطای Vignette در عکس نمیکند و گوشه های عکس سیاه نمیشود. بعلاوه در فیلترهای نیمه رنگی با لغزاندن فیلتر درون کشویی، عکاس هر چقدر از آسمان را که میل داشته باشد، میتواند رنگ کند. اما این سیستم گرانتر از فیلترهای پیچی است و کل سیستم از تعداد اجزای بیشتری تشکیل شده است و نگهداری آنها جای بیشتری اشغال میکند و نکته آخر اینکه در مواقعی که با دوربین عکاسی صورت نمیگیرد، این فیلترها باید از روی دوربین باز شوند، وگرنه امکان قرار دادن آنها در کیف و یا جای دیگر وجود ندارد.
خطای ویگنت باعث سیاه شدن گوشه های عکس میشود
خرید فیلتر
جهت خرید فیلترهای پیچی، باید اندازه قطر لنز خود را بدانید و فیلتری با همان قطر برای دوربین بخرید. این اندازه پیشت درپوش دوربین، جلوی لنز و یا در دفترچه راهنمای لنز نوشته شده است. اندازه معمولی و استاندارد برای برای لنزهای واید و نرمال mm 52 است. اما این اندازه در لنزهای تله ممکن است بیشتر باشد و مثلاً mm 58 باشد. در نتیجه اگر شما یک فیلتر پولارایزر برای لنز نرمال خود به قطر mm 52 تهیه کنید، باید یک پولارایزر دیگر هم جهت لنز تله خود به قطر mm 58 تهیه کنید. این مسئله خرج و هزینه بیشتری را به شما تحمیل خواهد کرد و از طرفی تعداد فیلترهای شما را ناخواسته بیشتر خواهد کرد. از اینرو اگر یک نوع فیلتر را برای لنزهای مختلف مورد استفاده قرار خواهید داد، همیشه فیلتری برای بزرگترین لنز خود تهیه کنید. در مثال بالا فیلتری mm 58 خریداری و سپس حلقه آداپتور یا تبدیلی جهت استفاده از فیلتر mm 58 بر روی لنز mm 52 تهیه کنید. قیمت یک آداپتور بسیار ارزانتر از یک فلیتر مجزا اس. هیچ وقت هم عکس این مسیر را طی نکنید. یعنی فیلتر کوچک برای لنز بزرگ، چرا که باعث کمتر وارد شدن نور به لنز و در نتیجه خراب شدن عکس میشود.